1941: Leslie Speaker

In de jaren ‘30 werkte Donald Leslie als een radio service engineer bij de Barker Brothers Department Store in Los Angeles, die Hammond orgels verkocht en repareerde. Hij kocht er eentje in 1937, hopend dat het een juist substituut zou zijn voor een pijporgel, maar hij was niet onder de indruk; het geluid was te droog en levenloos. Geen chorus of ensemble dat kwam bij zelfs de kleinste pijporgel.

Op een dag stond hij in zijn voortuin toen een pick-up truck langs reed met een grote radio speaker gemonteerd op de oplegger. Hij merkte dat de muzikale, politieke advertenties die erdoor werden uitgezonden veranderde in pitch, oftewel het doppler-effect. Hierdoor kreeg hij het idee om te experimenteren met dit fenomeen om het geluid van de Hammond meer in zijn smaak te laten vallen.

Na het experimenteren met bewegende speakers—dus verschillende combinaties en snelheden van ervan—ontdekte hij dat één speaker die draait met tremolo snelheid het beste resultaat levert. Na verdere experimentatie ontdekte hij dat het splitten van het signaal in een roterende drum en hoorn hielp met het accentueren van de bass- en treble frequenties.

In 1940 bracht Leslie het eerste prototype op de markt en demonstreerde hij het concept bij de Hammond Company, die niet onder de indruk was van de uitvinding. Ze weigerden het te marketen, dus deed Leslie het maar zelf . Hij begon het product te fabriceren in 1941 onder een hoop namen zoals ‘Vibratone’, ‘Brittain Speakers’, ‘Hollywood Speakers’, en ‘Crawford Speakers’, maar keerde in 1947 terug naar ‘Leslie Vibratone’. Hij ontwikkelde de speaker om te werken met andere orgels naast de Hammond, waar hij eigenlijk nooit een groot van was. Ooit merkte hij op: ‘I hate those damn things’.

In 1965 verkocht hij zijn bedrijf aan CBS, die ook het gitaarbedrijf Fender had overgenomen. In 1980 kocht Hammond de Leslie label van CBS, maar gingen failliet in 1986. Vervolgens was het verkocht aan Suzuki in 1992, die de speaker bleef produceren.

In de leslie speaker zitten een tweeter en een woofer, waarvan het geluid allebei apart geroteerd wordt. De tweeter spreekt in een dubbele hoorn (1 op de afbeelding). De hoorn laat maar aan een kant geluid door, de andere kant is er puur als contragewicht. De woofer (6) spreekt in een soort reflector (7). De dubbele hoorn en de reflector zijn elk aangesloten op een eigen motor (2 & 5), waardoor ze gaan roteren. Omdat het geluid van beide speakers telkens een kant op gericht staat, ontstaat er tremolo en vibrato. De tremolo ontstaat door het feit dat het geluid zachter klinkt op het moment dat de sprekende hoorn en de reflector van je af gericht staan, en het geluid harder klinkt als ze naar je toe gericht staan. De vibrato ontstaat door het feit dat de geluidsbron zich ook verplaatst tijdens de rotatie, waardoor er door het Doppler-effect frequentie modulatie ontstaat. De snelheid van het roteren kan bediend worden met een schakelaar op de orgelconsole.

Hier is een voorbeeld van hoe de Leslie-speaker het klassieke Hammond-orgel geluid maakt:

Door de jaren heen is er veel geëxperimenteerd met het effect dat dit type speaker voortbrengt en het wordt al lang niet meer alleen gebruikt door organisten. Ook onder gitaristen is het populair en rotary-speakers zijn in gitaarversterkers gebouwd.

Eigenlijk kan je het zo gek niet bedenken. Onder andere The Beatles hebben zich eraan gewaagd om vocalen door de speaker te sturen in Blue Jay Way.

Omdat niet iedereen geld en ruimte heeft voor een grote Leslie-kast zijn er veel pogingen gedaan om het effect met elektronische circuits na te maken. In zowel hardware als software zijn er nu redelijk wat mogelijkheden om het effect voor weinig geld te krijgen. Een paar voorbeelden zijn de Boss RT-20, de Electro-Harmonix Lester, de TC-Electronic Vibraclone Rotary en de IK Multimedia Amplitube Leslie VST-plugin.

• Johnatan Opti
• Jules Schattenberg
• Stijn Cappetijn